I- Tarihsel Gelişim
Bilindiği üzere, 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu’na göre yetki verilmiş meslek mensuplarının (SMMM – YMM) ihaleli işler ile özel bina inşaatı işyerlerinde, işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespitine ilişkin olmak üzere, işverenlerin talebi doğrultusunda rapor düzenlemeleri aslında ilk kez dönemin Sosyal Sigortalar Kurumu Sigorta Primleri Takip ve Tahsilat Genel Tebliği (Seri No: 5)[1] ile sağlanmış, ancak, meslek mensuplarına Tebliğ ile tanınan bu yetki, kanuni dayanağı olmadığı gerekçesiyle Danıştay’ın ilgili daireleri tarafından iptal konusu edilmiş, Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulunun 19.04.2002 tarihli E.2001/913, K.2002/298 sayılı kararı ile nihai olarak kaldırılmış idi. Meslek mensupları söz konusu yetkilerine tekrar 4958 sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu’nun [2] 49’uncu maddesiyle yeniden kavuşturulmuş, 01.05.2004 tarihinden sonra bitirilen ihaleli ve özel bina inşaatı işleri için 29.09.2005 tarihinden itibaren fiilen rapor düzenlemeleri yasal olarak başlatılmıştır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun[3] 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe girmesi ile birlikte meslek mensuplarının bu inceleme yetkisi devam etmiştir. Bu çalışmamızda, meslek mensuplarının ihaleli işlerde ve özel bina inşaatı işyerlerinde işverenlerin talebine istinaden SGK’ya ibraz edilmek üzere rapor düzenlemelerinin genel esaslarına değinilecektir.
II- Yasal Dayanak
5510 sayılı Kanunun “Kurumun[4] denetleme ve kontrol yetkisi” başlıklı 59’uncu maddesinin dördüncü, beşinci, altıncı ve sekizinci fıkra hükümleri;
İhaleli işler ile özel bina inşaatı işyerleri işverenlerine, Kuruma prim borçlarının bulunmadığını gösteren ilişiksizlik belgesinin verilmesinde, 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Malî Müşavirlik ve Yeminli Malî Müşavirlik Kanununa göre yetki verilmiş serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirler tarafından işyeri kayıtlarının incelenmesi sonucunda Kuruma bildirildiği tespit edilen işçilik tutarlarının uygunluğu, Kurumun denetim yetkisi saklı kalmak kaydıyla, esas alınabilir.
Usul ve esasları Kurumca belirlenmiş hesaplama yöntemine uygun olarak serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirlerce düzenlenen rapor ile Kuruma yeterli işçilik bildirilmediği anlaşılan işyeri ve işverenlerinin, tespit edilen fark işçilik tutarı üzerinden hesaplanacak prim, gecikme cezası ve gecikme zammı tutarını 102 nci maddenin birinci fıkrasının (d) bendi ile (e) bendinin (4) numaralı alt bendi uyarınca verilecek idarî para cezaları ile birlikte ödemeleri kaydıyla ilişiksizlik belgesi verilebilir.
Kurumca belirlenen usul ve esaslara aykırı hareket ederek Kurum zararına sebebiyet verdiği anlaşılan serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirler tarafından düzenlenen raporlar dikkate alınmaz ve bunların daha sonra düzenleyecekleri raporlar Kurumca işleme konulmaz. Gerçeğe aykırı rapor düzenleyen serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirler, Kurumun bu nedenle uğradığı zarardan işverenle birlikte müştereken ve müteselsilen sorumlu olup, bunlar hakkında, genel hükümlere göre Kurumun takip hakkı saklıdır. Meslek mensupları, işverenlerin devamlı işyerlerinin sigortalıları ile yaptıkları işler ile Kurumda tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla birlikte işçilik bildiriminde bulunulmamış olan yukarıdaki işler hakkında inceleme yapamazlar.
02.07.1994 tarih ve 21978 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
06.08.2003 tarih ve 25191 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) kastedilmektedir.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikle[5] düzenlenir.
5510 sayılı Kanunun “Kurumca verilecek idarî para cezaları” başlıklı 102’nci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi hükmü;
Kurumca dayanağı belirtilmek suretiyle diğer kanunlarda aşağıda belirtilen fiiller için idari para cezası öngörülmüş olsa dahi ayrıca bu Kanunun;
d) 59 uncu maddesi uyarınca Kurumun defter ve belge incelemeye yetkili denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurları tarafından veya 59 uncu maddesinin beşinci fıkrasında belirtilen serbest muhasebeci malî müşavirler ile yeminli malî müşavirlerce düzenlenen raporlara istinaden, Kuruma bildirilmediği tespit edilen eksik işçilik tutarının mal edildiği her bir ay için, aylık asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezası uygulanır.
III- Raporları ve Raporların İşleme Konulma Esasları
Meslek mensupları; hariçten işçi çalıştırılmaksızın daimi nitelikteki işyerlerinin sigortalıları ile yapılan işler ve SGK’da tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla birlikte işçilik bildiriminde bulunulmamış olan ihaleli işler ile özel bina inşaatı işyerleri hakkında rapor düzenleyemezler.
Meslek mensuplarınca rapor düzenlenebilecek işlerin istihkak ve maliyet tutarlarının sınırları SGK Yönetim Kurulunca belirlenir. 05.01.2017 tarih ve 2017/03 sayılı kararla SMMM’ler için 01.01.2017 tarihinden itibaren rapor düzenleme sınırı hak ediş ve maliyet tutarı KDV hariç 10.000.000 TL olarak belirlenmiştir. YMM’ler için ise herhangi bir sınır söz konusu değildir.
Meslek mensupları tarafından ilişiksizlik belgesi verilebileceğine ilişkin düzenlenecek rapor; ihaleli işler için Sosyal Güvenlik Kurumundan İlişiksizlik Belgesi Alınmasına İlişkin Yeminli Malî Müşavirler ve Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler Tarafından Düzenlenen Rapora Eklenecek İhaleli İşlere Ait Hesaplama Cetveli; özel bina inşaatı işyerleri için Sosyal Güvenlik Kurumundan İlişiksizlik Belgesi Alınmasına İlişkin Yeminli Malî Müşavirler ve Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler Tarafından Düzenlenen Rapora Eklenecek Özel Bina İnşaatlarına Ait Hesaplama Cetveli düzenlenmek suretiyle, Sosyal Güvenlik Kurumundan İlişiksizlik Belgesi Alınmasına İlişkin Yeminli Malî Müşavirler ve Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler Tarafından Düzenlenen Rapor kapağına ilişik ve Sosyal Güvenlik Kurumundan İlişiksizlik Belgesi Alınmasına İlişkin Yeminli Malî Müşavirler ve Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler Tarafından Düzenlenen Rapora uygun olarak düzenlenir.
Meslek mensupları, düzenledikleri raporun her sayfasını paraflayarak, rapora, rapor tarihinden önceki 3 ay içinde bağlı oldukları meslek odasından alınan Sosyal Güvenlik Kurumundan İlişiksizlik Belgesi Alınmasına İlişkin Rapor Düzenleyecek Yeminli Malî Müşavirler ve Serbest Muhasebeci Malî Müşavirlere Ait Faaliyet Belgesini ve işverenle yaptıkları sözleşmenin aslını veya aslı görülmek kaydıyla ilgili SGK Ünitesince onaylı bir suretini eklemek zorundadır.
Söz konusu Yönetmelik, Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler ile Yeminli Malî Müşavirlerce İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi Hakkında Yönetmelik olup, 27.09.2008 tarih ve 27010 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Rapor 3 nüsha düzenlenerek, 1 nüshası meslek mensubunca dilekçe ekinde ilgili SGK Ünitesine, 1 nüshası işverene verilir, diğer nüshası da raporu düzenleyen meslek mensubu tarafından gerektiğinde ibraz edilmek üzere, SGK’ ya verildiği tarihten itibaren 5 yıl süre ile saklanır.
Yukarıda belirtilen şekle uygun olmayan, silinti veya kazıntı bulunan rapor, belirtilen şekle uygun hâle getirilmek üzere gerekçeleri de belirtilerek yazı ekinde meslek mensubuna iade edilir. Meslek mensubu, gerekli düzeltmeleri yazının tebliğinden itibaren en geç 15 gün içinde yaparak yeniden düzenleyeceği raporu ilgili SGK Ünitesine intikal ettirir.
İşverenin veya alt işverenin defter ve belgelerini düzenleyen meslek mensupları, aynı işveren ve alt işveren için veya kendilerinin, boşanmış dahi olsa eşinin usul ve füruundan birinin veya üçüncü dereceye kadar (bu derece dâhil) kan ve ikinci dereceye kadar (bu derece dâhil) kayın hısımlarının ya da bunların yönetici oldukları veya yönetimde görev alarak ortak oldukları işyerleri hakkında rapor düzenleyemez.
Meslek mensupları, gerçeğe aykırı rapor düzenleyerek SGK zararına sebebiyet verdikleri takdirde, oluşan SGK zararından işveren ile müştereken ve müteselsilen sorumludurlar. Bu durumda ilgililer hakkında ayrıca genel hükümlere göre işlem yapılır. Düzenledikleri rapor ile SGK zararına sebebiyet verdiği, SGK tarafından tespit edilen meslek mensuplarınca daha sonra düzenlenen raporlar da işleme konulmaz. Meslek mensuplarının şirket hâlinde çalışması durumunda, düzenlenecek raporlardan doğacak cezai ve malî sorumluluk raporu düzenleyen meslek mensubuna aittir.
Meslek mensuplarınca düzenlenen raporlar, mücbir sebep olmadığı sürece en geç 15 gün içinde işleme konulur.
Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü ve/veya Sosyal Güvenlik Merkezi kastedilmektedir.
Meslek mensuplarınca rapor düzenlenmesi, SGK denetim elemanlarınca işin asgari işçilik miktarının tespiti hususunda inceleme yapılmasına engel oluşturmaz. Meslek mensuplarınca düzenlenen raporlar gerek duyulan hâllerde Sosyal Güvenlik Müfettişlerince belirlenecek yöntemlerle her zaman incelenebilir.
Meslek mensubunca düzenlenen raporlarda ilgili SGK Ünitesi tarafından eksiklik veya maddi hata tespit edilmesi hâlinde, raporu düzenleyen meslek mensubundan 15 gün içinde ek rapor vermesi iadeli taahhütlü bir yazıyla istenir. Ek raporda da eksikliğin veya maddi hatanın giderilmemesi durumunda, gerekçeleri de belirtilerek rapora göre işlem yapılmayacağı yine iadeli taahhütlü bir yazıyla işverene ve raporu düzenleyen meslek mensubuna bildirilir.
Ek raporun verilmemesi, eksiklik veya maddi hatanın düzeltilmemiş olması, yapılan düzeltmenin yetersiz bulunması ya da meslek mensubunca, raporunun eksiksiz veya hatasız olduğunun iddia edilmesi hâlinde, rapor ile rapora konu işe ilişkin tüm belgeler ilgili SGK Ünitesi tarafından, inceleme yapılmak üzere Sosyal Güvenlik Müfettişlerine gönderilir.
Meslek mensubunca düzenlenecek raporun ilgili SGK Ünitesine intikalini müteakip Ünitece, fark işçilik tutarı üzerinden hesaplanacak sigorta primleri ve bunlara bağlı gecikme cezası, gecikme zammı ile idarî para cezaları tutarlarının ödenmesi için durum, işverene iadeli taahhütlü bir yazıyla bildirilir. Yapılan tebligat üzerine işveren tarafından borcun 1 ay içinde ödeneceğinin ilgili SGK Ünitesine yazılı olarak taahhüt edilmesine rağmen, borcun bu süre içinde ödenmemesi hâlinde, Ünitece 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre işlem yapılır.
Meslek mensubunca işyeri kayıtlarının incelenmesi sonucunda düzenlenen raporda ödenmesi önerilen borcun tahsil edilmesi veya işverenin borçlarını karşılayacak miktarda banka teminat mektubu, Devlet tahvili, hazine kefaletini haiz tahvil veya bonoların Üniteye teminat olarak verilmesi hâlinde, o işyerinden kaynaklanan başkaca borcu da yoksa, soğuk damgalı ilişiksizlik belgesi verilir. Ancak, alınan teminat, teminatın Üniteye verildiği tarihi takip eden ayın sonuna kadar nakde çevrilerek, SGK mevzuatına göre ilgili hesaplara mahsup işlemleri yapılır.
IV- Değerlendirme, Sonuç ve Öneri
İhaleli işlerde teminat iadesi, tamamlanmış binalarda yapı kullanma izin belgesi alınabilmesi için, işverenlerin SGK’ ya prim borcu bulunmadığını gösterir ilişiksizlik belgesi almaları, bunun için de, işveren veya işin bölüm veya eklentilerinde işverenden iş alan ve kendi adına sigortalı çalıştıran aracıların (taşeron-alt yüklenici-alt işveren) kayıtlarının SGK’ ya bildirilmemiş işçilik bulunup bulunmadığının tespiti yönünden inceleme yapılması gerekmektedir.
İşveren sızlanmalarının önüne geçilmesi, SGK alacaklarının tahsilinin hızlandırılması ve SGK memnuniyetinin artırılması amacıyla kanun koyucu, SGK’nın denetim elemanlarının yanında 3568 sayılı Kanuna göre yetki almış meslek mensuplarının asgari işçilik incelemelerine yönelik rapor düzenlemelerine imkân tanımıştır. Bu bağlamda, ihaleli işler ile özel bina inşaatı işlerinde ilişiksizlik belgelerinin/borcu yoktur belgelerinin verilmesinde gecikmelerin önlenmesi amacıyla serbest muhasebeci malî müşavir ile yeminli malî müşavirlere rapor düzenleme yetkisi verilmiştir. Ancak, bugüne kadar söz konusu yetkinin bazı nedenlerden meslek mensupları tarafından yoğun bir şekilde kullanılmadığı görülmektedir. Bunun nedeninin hem SGK nezdinde hem de TÜRMOB nezdinde araştırılmasının gerekliliği ortadadır.
Meslek mensupları tarafından özellikle malzeme faturalarının, malzemeli işçilik faturalarının, salt işçilik faturalarının, nakliye faturalarının, danışmanlık faturalarının ve bu nitelikteki faturaların hangilerinin malzemeli işçilik hangilerinin salt işçilik olduklarının ayrımını iyi yapmaları ve ona göre asgari işçiliği hesaplamaları gerekmektedir.
Meslek mensupları tarafından düzenlenen raporlar SGK Ünitesi tarafından kabul edilip işlemi tamamlansa bile zamanaşımı süresince sosyal güvenlik müfettişleri tarafından incelenmekte, raporlarda görülen eksiklikler ilgili meslek mensupları tarafından düzeltilmesi istenmekte ve yeni duruma göre yeniden işlem tesis ettirilebilmektedir.
Bu nedenlerle meslek mensupları tarafından düzenlenen raporlarda gerek içerik olarak gerekse de şekil olarak Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler ile Yeminli Malî Müşavirlerce İşyeri Kayıtlarının İncelenmesi Hakkında Yönetmelik’te belirtilen usul ve esaslara göre dikkat edilmesi raporların hem ilgili SGK Ünitesinde kabulünü sağlayacak hem de ileride SGK Ünitelerinin teftişlerinde tabiri caizse müfettiş onayından geçmiş olacaktır.
