1- GİRİŞ
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunda yer alan kısa vadeli sigorta kollarından iş kazası/meslek hastalığı/hastalık/analık sigortalarına maruz kalıp doktor raporu ile istirahatli bırakılan sigortalılara iş kazası, meslek hastalığı ve analık hallerinde bu olaylara maruz kaldıkları günden istirahat bitimine kadar; hastalık halinde hastalığın başladığı günü takip eden 3. günden istirahatin bitimine kadar SGK tarafından geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Sigortalıların bu sigorta hallerine maruz kalmalarından kaynaklı ücret kayıpları SGK tarafından geçici iş göremezlik ödeneği ödenmek suretiyle karşılandığından ötürü bu günler için işverenlerin çalışanlarına yasal olarak herhangi bir ücret veya ücret adı altında ödeme yükümlülükleri bulunmamaktadır. Ancak, söz konusu sigorta olaylarında sigortalılarının mevcut ücretinin düşmemesi için işverenlerin bireysel iş sözleşmelerine ya da toplu iş sözleşmelerine çalışanlar lehine düzenleme yaptıkları görülmektedir. Bu çalışmada, geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara istirahatli oldukları süreler için işverenler tarafından ücret ödenmesi halinde prim ödeme gün sayısının ne olması gerektiği değerlendirilecektir.
2- GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ ÖDENEN TARİHLERDE İŞVERENLERCE SİGORTALILARINA ÜCRET ÖDEMESİ HALİNDE YAPILACAK İŞLEMLER
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin “Kanunun (5510 sayılı Kanun kastedilmektedir) 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların (4/1-a sigortalılığı kastedilmektedir) prime esas kazançları” başlıklı 97’nci maddesinin (11) numaralı fıkrasına göre;
“ Geçici iş göremezlik ödeneği alan 5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi (4/1-a) kapsamındaki sigortalılara istirahatli bulundukları sürede;
a) Geçici iş göremezlik ödeneği dikkate alınmadan verilmesine devam edilen tam ücret.
b) Bireysel veya toplu iş sözleşmesine istinaden verilen geçici iş göremezlik ödeneğinin işverene iadesi ile alınan tam ücret.
c) Geçici iş göremezlik ödeneği ile ödenek alınan süredeki kazancı arasındaki ücret farkı.
ç) Bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayalı olmadan geçici iş göremezlik ödeneği aldığı sürede atıfet kabilinde yapılan ödemeler.
Çalışılan sürelerde ödenen ücretler olarak prime tabi tutulur. İstirahatli olunan süre için bu fıkranın (c) ve (ç) bentlerine göre ödenen günlük fark tutar, günlük sigorta primine esas kazancın alt sınırının altında kalması durumunda günlük alt sınıra yükseltilir. “
İşverenler, Yönetmeliğin bu düzenlemesine istinaden dört farklı uygulamadan herhangi birini uygulama benimsemişse yani işçisinin istirahatli olduğu dönemde kısaca mevcut ücretinin ödenmesine devam ediliyorsa, mevcut ücreti korunuyorsa çalışılan süreler gibi değerlendirilerek prim ödeme gün sayısı 30 gün olacaktır.
İşverenlerce geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara, ödenen geçici iş göremezlik ödeneği ile normal günlük kazançları arasındaki fark ücretleri veya ödenen geçici iş göremezlik ödeneği dikkate alınmaksızın ayrıca normal günlük ücretlerinin ödendiği durumlarda, geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara istirahatli bulundukları süreler için işverenlerince yapılan bu ödemeler, 5510 sayılı Kanunun 80’inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında değerlendirilerek yani HAK EDİLEN ÜCRET kapsamında prime tabi tutulacaktır.
Geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalıların prim ödeme gün sayıları ücret aldığı günler dikkate alınmak suretiyle hesaplanmaktadır.
Dolayısıyla prime tabi tutulan bu ödemelerin sigorta primine esas günlük kazanç alt sınırının altında kalması halinde, 5510 sayılı Kanunun 82’nci maddesi gereğince prime esas günlük kazanca tamamlanarak, iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primi de dâhil olmak üzere prime tabi tutulması ve bu primlerin ilişkin olduğu sürelerin muhtasar ve prim hizmet beyannamesinde prim ödeme gün sayısına ilave edilmesi gerekmektedir.
Toplu iş sözleşmesi hükümlerinin uygulandığı işyerlerinde, 1 aydan fazla istirahat alan sigortalılara, ödenen geçici iş göremezlik ödeneğinin yanı sıra işverenlerce de toplu iş sözleşmelerine dayanılarak istirahatli bulunan süre için ayrıca ücret ödenmesi durumunda, bu ücretler istirahatli bulunulan ayların kazancına dâhil edilerek prime tabi tutulacaktır.
Örnek Uygulama-1: Bir işyerinde çalışmakta iken 17.03.2022- 25.03.2022 döneminde istirahatli olması nedeniyle geçici iş göremezlik ödeneği alan bir sigortalı için, işvereni tarafından bu süreler için ödenen geçici iş göremezlik ödeneği dikkate alınmaksızın tam ücretinin ödendiği varsayıldığında, söz konusu sigortalının 2022/Mart ayındaki prim ödeme gün sayısı 30 olacaktır. İstirahatli sürelerde işverence ücret ödenmemesi halinde ise sigortalının 2022/Mart ayı prim ödeme gün sayısı 31-9=22 olacaktır.
Örnek Uygulama-2: Bir işyerinde 08.03.2022 tarihinde işe başlamış olan sigortalının, 2022/Mart ayında işe başladığı tarihten sonra 3 gün istirahatli bulunduğu ve hak kazanılmış hafta tatili dışında söz konusu ayın diğer günlerinin tamamında çalışmış olduğu varsayıldığında, ilgili aydaki prim ödeme gün sayısı 31-7- 3 = 21 olacaktır.
3- BİR AYDAN FAZLA İSTİRAHAT ALINMASI HALİNDE BEYANNAME GÖNDERME VE PRİM ÖDEME SÜRESİ
Yönetmeliğin “aylık prim ve hizmet belgesinin düzenlenmesi, verilmesi ve saklanması” başlıklı 102’nci maddesinin (6) numaralı fıkrasının (ç) bendine göre;
5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi (4/1-a) kapsamında sigortalı sayılanları çalıştıranlar yönünden, bu maddenin (3) numaralı fıkrasında öngörülen sürelerde verilmemiş olmakla beraber; 1 aydan fazla istirahat alan sigortalılara ödenen geçici iş göremezlik ödeneğinin yanı sıra işverenlerince toplu iş sözleşmesine dayanılarak istirahatli bulunulan süre için ücret ödenmesi hâlinde, bu ücretlere ilişkin düzenlenmesi gereken ek nitelikteki muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinin istirahat süresinin sona erdiği tarihi takip eden ayın 26’sına kadar e-beyanname kanalıyla gönderilmesi halinde yasal süresi içinde verilmiş kabul edilecektir.
1 aydan fazla istirahat alan sigortalılara SGK tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneğinin yanı sıra istirahatli bulunulan süre için işverenlerince toplu iş sözleşmesine dayanılarak ücret ödenmesi hâlinde, bu ücretlere ilişkin ek nitelikteki muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinin istirahat süresinin sona erdiği tarihi takip eden ay/dönemin 26’sına kadar, e-beyanname kanalıyla gönderilmesi halinde yasal süresi içinde verilmiş kabul edilecek ve 5510 sayılı Kanunun 102’nci maddesinde belirtilen idari para cezası uygulanmayacaktır.
Yönetmeliğin “sigorta primlerinin ödenme süresi ve erken ödeme” başlıklı 108’inci maddesinin (5) numaralı fıkrasının (ç) bendine göre;
5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi (4/1-a) kapsamında sigortalı sayılanlar yönünden sigorta primleri, bu maddenin (4) numaralı fıkrasında belirtilen süreler dışında ödenmekle beraber; 1 aydan fazla istirahat alan sigortalılara ödenen geçici iş göremezlik ödeneğinin yanı sıra işverenlerince toplu iş sözleşmesine dayanılarak istirahatli bulunulan süre için ücret ödenmesi hâlinde, bu ücretlere ilişkin sigorta primlerinin, istirahat süresinin sona erdiği tarihi izleyen ayın sonuna kadar ödenmesi halinde yasal süresi içinde ödenmiş kabul edilecektir.
4- ÇALIŞILMADIĞINA DAİR BİLDİRİMİN YAPILMASI
Eksik gün nedeni “01-İstirahat” olarak SGK’ ya bildirilmeyen ve toplu iş sözleşmesi gereği veya işverence atıfet kabilinden primleri yatırılan sigortalılara ilişkin çalışılmadığına dair bildirimin iki farklı ekran yerine tek bir ekrandan yapılması amacıyla aylık sigorta primlerinin e-Bildirge ile SGK’ ya bildirildiği Aylık Prim Hizmet Belgesi’nde eksik günlerin nedeni için oluşturulan “01-İstirahat” paneline ek olarak ayrı bir sütun oluşturulmuştur. Bu sütun başlığında “prim bildirilen sigortalı, istirahatli olduğu sürelerde, işyerinde çalışmamıştır” ifadesi yer almaktadır. İlgili ayda raporlu olan fakat raporlu olduğu dönemde primleri işverenleri tarafından SGK’ ya bildirilenler ile eksik gün nedeni “12 Birden fazla” bildirilen sigortalıların istirahat döneminde işyerinde çalışmadığının, aylık prim ve hizmet belgesinin /muhtasar ve prim hizmet beyannamesinin SGK’ya bildirileceği son tarih olan ayın 26’sına kadar belirtilen sütun altında yer alan “12 Birden fazla” ve “istirahatli olduğu sürelerde, işyerinde çalışmamıştır” kutucuklarının birlikte işaretlenerek bildirilmesi gerekmektedir (Kaynak: 2016/21 sayılı SGK Genelgesi).
5- SONUÇ
İşverenler çalıştırdıkları işçilerin iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası olaylarına maruz kalmaları halinde istirahatli kaldığı dönemde işçilere SGK tarafından geçici iş göremezlik ödeneği ödenmektedir. Bu çerçevede işverenler tarafından bu istirahat döneminde işçilerine ücret ödeyip ödememekte serbesttirler. Bunun tek istisnası, 4857 sayılı İş Kanunu’nun “geçici iş göremezlik” başlığını taşıyan 48’inci maddesine göre hastalık sigortası ile sınırlı olmak üzere AYLIK ÜCRETLİ İŞÇİLER (günlük ücret sistemi değil aylık ücret sistemine tabi olan işçiler kastedilmektedir) için SGK tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği NORMAL ÜCRETLERİNDEN MAHSUP EDİLMESİDİR. Bu durumda yani işçileri ile aylık ücret sistemine göre ücret ödeyen işverenler işçilerinin geçici ücret kaybını telafi etmek zorundadır. Bu istisna dışında işverenlerin istirahatli bulunan işçilerine ücret ödemekle yükümlü olmayıp, iş veya toplu iş sözleşmeleri ile ücret ödemeyi düzenleyebilirler. Bu durumda SGK mevzuatına göre çalışılmış süreler gibi değerlendirilerek prim ödeme gün sayısı 30 gün olacak, hak edilen ücretler olarak ilgili istirahatli bulunulan ayın kazancına dâhil edilerek prim kesilecektir.
